Hoe ontmasker je een liegende sollicitant?

Een topfunctie bij Philips in Japan, wethouder in Rotterdam, topvolleyballer,
piloot bij de KLM en bedenker van de beroemde reclameleus: ‘Ik ga bij Japie
wonen, want daar hebben ze King Corn.’ De sollicitatiecommissie dacht goud
in handen te hebben toen Albert Krielen zich kandideerde als directeur van
de Nijmeegse schouwburg. Enige tijd later ontdekten journalisten van de
Gelderlander dat het cv van Krielen zo lek was als een mandje. Zijn
veronderstelde oud-werkgevers hadden nog nooit van hem gehoord.

Grote risico’s

Dit voorbeeld is vrij extreem, maar uit onderzoek blijkt dat bijna de helft
van alle cv’s onwaarheden bevat. Dat brengt grote risico’s met zich mee voor
bedrijven. Wie op basis van leugens de verkeerde werknemer aanneemt, kan met
hoge kosten worden geconfronteerd, zoals een ontslagvergoeding, kosten voor
vervanging, imagoschade of schade door fouten.

"Voor een groot bedrijf is een enkele misser meestal niet zo erg, maar
bij een klein bedrijf kan het leiden tot een faillissement", zegt Nora
Kasmi van de
Leugenacademie, een organisatie die cursisten leert om hun
gesprekspartner te verleiden tot het vertellen van de waarheid, door middel
van communicatiestrategieën.

Het is daarom geen overbodige luxe om sollicitanten te screenen. Maar hoe pak
je dat aan? Het begint met het cv en de sollicitatiebrief. Deze kunnen
onwaarheden van verschillende aard bevatten. Er kunnen -al dan niet met
opzet- data in worden genoemd die niet precies kloppen of
opleidingsinstituten worden vermeld die niet bestaan. Of er wordt gesjoemeld
met de functie-omschrijving. Via sociale netwerken als LinkedIn, kun je een
deel van de leugens ondervangen. Maar een goede screening vereist meer.

Diplomavervalsingen

Arjan Zuidgeest, directeur van screeningsbureau
CV Veritas, verifieert de cv-gegevens van kandidaten. Hij signaleert een
toename van het aantal diplomavervalsingen en merkt dat steeds meer mensen
niet eerlijk aangeven dat ze een opleiding niet hebben afgemaakt. "De
arbeidsmarkt wordt krapper. Werkgevers hebben nu meer keuze uit personeel en
stellen daarom hardere eisen. Waar ze er vroeger minder hard aan tilden,
eisen ze nu steeds vaker dat een opleiding daadwerkelijk is afgerond."

Zuidgeest checkt voor zijn klanten feitelijke informatie: of de kandidaat zijn
diploma heeft gehaald en of de opleiding officieel is geaccrediteerd. Maar
hij controleert ook competenties bij voormalige werkgevers van
sollicitanten. "Er kan soms wat lucht zitten tussen de visie van de
ex-werkgever en de sollicitant. Iemand kan bijvoorbeeld spreken van een
leidinggevende functie, terwijl hij in werkelijkheid meer coördinerende
taken heeft gedaan. Dat is een groot verschil."

Karina Ahles-Frijters van screeningsbureau Een
streepje Voor belt altijd met scholen en universiteiten om te
achterhalen of een sollicitant het diploma heeft behaald. Ze laat
sollicitanten geen originele diploma's of kopieën meenemen, omdat dit
vervalsingen kunnen zijn, die heel echt kunnen lijken.

In tegenstelling tot Zuidgeest signaleert zij geen toename van het aantal
leugens. "Liegen zegt iets over je persoonlijkheid. Als het niet in je
zit, zul je het niet doen." Zij maakt daarom voor zichzelf ook geen
onderscheid tussen kleine en grote leugens. "Als de potentie tot liegen
er is, kan iemand dat later opnieuw doen, als hij onder druk staat."

Diplomaregister

Wil je checken of iemand zijn diploma heeft behaald, dan kun je de sollicitant
vragen om een digitaal uittreksel met zijn gegevens uit het landelijke
diplomaregister. Dit document is voorzien van een certificaat. De
sollicitant kan dit document aanvragen bij de overheidsinstantie Dienst
Uitvoering Onderwijs.

Twijfel je over de status van een diploma, opleiding of onderwijsinstelling,
dan kun je terecht bij het
Coördinatiepunt Informatieverstrekking Diploma Mills. Er bestaan
namelijk organisaties die nepdiploma's en academische graden verkopen.

Bij het Nuffic kun je de
echtheid van diploma's controleren. Voor een totaalbeeld kun je natuurlijk
ook contact opnemen met een screeningsbureau.

Zuidgeest adviseert altijd vooraf aan te geven dat screening een onderdeel is
van de selectieprocedure. "Dat schept transparantie en vertrouwen. Een
bijeffect hiervan kan zijn dat kandidaten met onzuivere intenties
terugdeinzen."

Lichaamstaal

Behalve in het cv kun je ook in het sollicitatiegesprek te maken krijgen met
leugens. Veel mensen letten op lichaamstaal, maar onderzoeken wijzen uit dat
dit niet altijd de beste raadgever is. Als bijvoorbeeld iemand transpireert,
hoeft dit niet altijd te duiden op een leugen; een sollicitant kan ook
zenuwachtig zijn of van nature vrij makkelijk transpireren. En bedreven
leugenaars zullen hun leugens proberen te maskeren door juist minder
nerveuze bewegingen te maken.

Om te voorkomen dat je je door lichaamstaal laat misleiden, adviseert Nora
Kasmi om aan het begin van het gesprek een soort nulmeting te doen, om vast
te stellen hoe de sollicitant in zijn normale doen is. "Stel een paar
persoonlijke vragen waarover niemand liegt. Bijvoorbeeld: 'Heeft u het
makkelijk kunnen vinden?' Of: 'Heeft u kinderen?' Daarna kun je overstappen
naar het zakelijke gedeelte. Als de non-verbale communicatie dan afwijkt,
kan dat duiden op een leugen."

Onverwachte vragen kunnen ervoor zorgen dat een sollicitant uit zijn rol
schiet; bijvoorbeeld vragen over details. Kasmi merkt dat het lichaam
sterker reageert naarmate een leugen grotere consequenties heeft.

Tegenstrijdigheden

Verder is het verstandig om goed te luisteren naar wat iemand zegt en op zoek
gaan naar eventuele tegenstrijdigheden. Er bestaan cursussen waarin je kunt
leren hoe je een sollicitant de waarheid kunt laten vertellen.

Een uitgebreide screening lijkt vervelend voor sollicitanten. Maar Zuidgeest
wijst erop dat het ook in hun belang is. "De bagage van een kandidaat
moet passen bij de nieuwe baan. Ook een sollicitant is niet gebaat bij een
verkeerde match."